Oplossing:

1. Td8,Kh1(h2); 2. Th8+,Kg1; 3. Ph6,Kh1(h2); 4. Pf5+,Kg1; 5. Ph4,Kh1(h2); 6.Pf3

De toren moet ‘flitsen’ en niet ‘schijnen’ zo zou je deze manoeuvre (de Herlin) kunnen typeren. Tot tweemaal toe wordt de werking van de toren ‘verstoord’ door het paard (interferentie), waardoor de zwarte koning een vluchtveld heeft. De interferentie hoeft overigens bij een Herlin niet per se door een paard te geschieden, maar kan ook door een ander stuk of zelfs verschillende stukken.

Weet je trouwens ook waarom 1. Ph6? niet goed is?

Een ander voorbeeld van een Herlin is onderstaande probleemstelling. Hier wordt de toren ook tweemaal geinterfereerd, maar nu eenmaal door de zwarte loper en eenmaal door de witte loper.

Wit geeft mat in vier (G. Braun, Schweizerische Schachzeitung, 1977)

Oplossing:

1. Tg5,L…; 2. Tg4+,Lb4; 3. Le4,L…; 4.Lc6

  Voor degene die zich afvraagt waarom bovenaan ‘New York Post, 1945’ staat: het is gebruikelijk om bij schaakproblemen het blad (of de krant) te noemen waarin het probleem voor het eerst is gepubliceerd en tevens het jaartal waarin dat gebeurde. Het is weleens voorgevallen dat twee componisten exact hetzelfde probleem hebben gecomponeerd, in enkele gevallen zelfs 90 of 180 graden gedraaid. Uiteraard wordt de compositie dan toegeschreven aan de componist die zijn probleemstelling het eerst publiceerde.

Oplossing:

1. Dc2 (dreigt 2. Dh7),Txg7 (Txc2); 2. Dxh2 (Th7)

Oplossing:

1. Da6,Kxd2 (Kb2,cxd2); 2. Dh6 (Pd3,Da1)

De eerste variant (1. Da6,Kxd2; 2. Dh6) laat een lange ‘Switchback’ zien van de witte dame. Huppakee, terug naar het oorspronkelijke veld. Ik vraag me af wie ooit met een Switchback de tegenstander in een normale partij heeft matgezet. Ik zou er in ieder geval voor tekenen en het verbaasde gezicht van mijn opponent willen zien.

Het is goed om te kijken waarom bijvoorbeeld 1. Db6 niet de sleutelzet is. Op 1. Db6? volgt namelijk eenvoudig 1….cxd2!

Oplossing:

1. Ke4,Ka1 (Ka3,Kc1,Kc3); 2. Ld4 (Pc4,Pd3,Pa4)

De sleutelzet geeft veld c3 vrij aan de zwarte koning. Deze heeft nu 4 vluchtvelden: a3, a1, c3 en c1. Dit noemt met een ‘stervlucht’ omdat de zwarte koning naar 4 diagonale velden kan vluchten. Op ieder vluchtveld voor de koning volgt een ander matbeeld.
Waarschijnlijk heb je je bij het oplossen afgevraagd waarom wit niet met Kc4, Kd5 of Kd3 (eventueel Ke5) kan beginnen. Dit zijn zogenaamde ‘verleidingszetten’ omdat deze op het eerste gezicht net zo logisch lijken als de sleutelzet. En verder kun je zien dat wit met zijn Koning over een ‘kruisvlucht’ beschikt (c4,d5,e4 en d3). Op iedere ‘kruisvlucht’ van de witte koning volgt dus een ‘stervlucht’ van de zwarte koning. Je zou er niet opkomen als je alleen de oplossing zoekt, maar je mag van me aannemen dat de componist achter zijn bord is gaan zitten met de volgende opdracht: maak een probleemstelling waarin een kruisvlucht met een stervlucht is verbonden! Een kleine onnauwkeurigheid hierbij is dat de witte Koning als verleidingszet ook veld e5 kan kiezen, maar dat zij de componist vergeven.

Ik laat het aan jou over om na te gaan waarom de verleidingszetten Kc4, Kd5 en Kd3 niet tot mat in twee leiden.

Oplossing:

1. Kf6,h6; 2. Tg5,hxg5; 3. Kf5,g4; 4. Kf4,g3; 5. hxg3
Zeg nou zelf… Een miniatuur waarin wit als Goliath begint en als David wint! En de witte koning die elegant de zwarte pion begeleidt naar het kerkhof.
Een geniale puzzel, ik heb er geen andere woorden voor!
Begrijp je ook waarom 1. Kf5? niet de sleutelzet is?

Oplossing:

1. Lg8,c2; 2. Tf7,Ka2; 3. Ta7

Merk op dat 1. Tf3? wordt weerlegd door c2! en 1. Tf4? door Kxa2.
Zoals ik al aangaf is hier sprake van een ‘Indisch’ thema. Dit thema wordt als volgt gekenmerkt: Wit voert eerst een kritische zet uit met een stuk (in dit geval de loper), dat daarna wordt afgesloten of ‘geinterfereerd’ door een ander stuk (in dit geval de toren). Deze ‘afsluiting’ of ‘interferentie’ is nodig om aan de zwarte koning een vluchtveld te geven! (in dit geval a2). Merk op dat hierdoor pat wordt voorkomen. Door deze interferentie ontstaat een witte ‘batterij’, die wordt afgevuurd als de zwarte koning het vluchtveld betreedt. De loper en toren vormen dan een ‘batterij’, een term die in de schaakproblematiek veel voorkomt. Er zijn zelfs meerzetten (4 of meer zetten) gecomponeerd waar twee of drie batterijen een rol spelen in de verschillende varianten.
Tot slot nog de naam Indier zelf. De manoeuvre van loper en toren werd het eerst toegepast door een zekere H. Loveday, die kapelaan en schaakcomponist was in Bengalen, Indie.

Om je een indruk te geven hoe zo’n thema nog meer kan worden toegepast, hier nog een probleemstelling met hetzelfde Indische thema. Na het voorgaande zul je de oplossing zeker zelf wel vinden.

Wit geeft mat in drie (C. Jaderin, Upsala Posten, 1868)

Oplossing:

1.Ph5
1. …Kg8;   2.Da8
1. …Lg8;   2.Db2
1. … gxh5; 2.Pf7

Hier is dus sprake van varianten, want zwart kan meerdere zetten spelen op de sleutelzet van wit (Ph5).
Kortheidshalve wordt de oplossing ook wel geschreven als 1. Ph5, Kg8 (Lg8,gxh5); 2. Da8 (Db2,Pf7). Komende weken zal ik vaak van deze kortere schrijfwijze gebruik maken, dus nu weet je dat tussen haakjes respectievelijke varianten staan.
Zoals je wel weet heet Ph5 de ‘sleutelzet’. Stel nu dat er nog een andere zet zou zijn die altijd tot mat in 2 zou leiden, dan zijn er dus 2 sleutelzetten en dat is in het probleemschaak verboden. Men spreekt dan van een incorrecte probleemstelling met een ‘nevenoplossing’, dat wil zeggen een tweede oplossing (tweede sleutelzet).
Je kunt nog 100 uur besteden aan het zoeken van een nevenoplossing voor het probleem van deze week, maar die zul je niet vinden. Toch zijn sommige problemen zo ingewikkeld, dat het niet altijd met 100% zekerheid vastaat dat een nevenoplossing is uitgesloten. De componist zal dus alle moeite moeten doen die te vermijden. Gelukkig kan tegenwoordig Fritz of een broertje hierbij van dienst zijn.

Als we de oplossing van deze week nader bekijken, zien we verder dat de sleutelzet (Ph5) een vluchtveld geeft aan de zwarte koning (namelijk g8), maar een ander vluchtveld wegneemt (namelijk g7). We spreken in zo’n geval van een ‘geef-en-neem-sleutel’.
Als zwart Lg8 speelt, neemt hijzelf een vluchtveld af voor zijn koning. We zeggen dan dat zwart met zijn loper veld g8 ‘blokkeert’. Dus spreken we van een ‘blokkade’ op g8.
Ook is er sprake van 2 ‘lijnopeningen’ in deze probleemstelling. Namelijk de diagonale ‘lijnopening’ b2-h8 nadat het paard op f6 is verhuisd naar h5. Van deze ‘lijnopening’ wordt door de dame gebruik gemaakt in variant 2. In de derde variant (gxh5) is eveneens sprake van ‘lijnopening’ omdat de zwarte pion de weg vrijmaakt voor de damelijn g2-g8, waardoor het paard op f7 mat kan zetten.

Oplossing:

1. Te7+,Pxe7; 2.Pd6

Hier is sprake van een zogenaamd blokkade-offer (ook wel obstuctie-offer genoemd). Wit offert zijn Toren waarna zwart een mogelijk vluchtveld voor de koning (e7) moet blokkeren met zijn paard. Deze stelling is esthetisch van bijzondere waarde omdat in de beginstelling alle paarden op een diagonaal staan en in de matstelling een vierkant vormen! Interessant is ook het gegeven dat ‘Twee paarden + Koning’ een ‘Koning alleen’ niet geforceerd mat kunnen zetten. Maar als zwart zelf nog een stuk of stukken heeft (die vluchtvelden blokkeren), is een mat soms wel mogelijk.

Net als de stelling van vorige week is dit een zogenaamde ‘miniatuur’. Zo wordt een probleemstelling genoemd waar in totaal zeven of minder stukken op het bord staan. In dit geval dus maar vier. Miniaturen spreken al snel tot de verbeelding omdat deze stellingen ongecompliceerd en helder lijken. Miniaturen zou je dan ook goed kunnen omschrijven als helder water met een druppel gif! Zo werd ook de speelwijze van Anatoli Karpov ooit omschreven.
Een ander pluspunt van miniaturen is dat de stellingen soms ook in echte schaakpartijen kunnen voorkomen. Want niet iedereen is gecharmeerd van ingewikkelde probleemstellingen die in de praktijk nooit zullen voorkomen.

Oplossing:

1. Lc8, Kxc8; 2. Da8
             Ka7; 2. Db7